- Iz knjige "Život Sv. Save" vladike Nikolaja Velimirovića -
Ime Nemanja, iako biblijsko, nikada pre nije bilo upotrebljeno među hrišćanskim Srbima, svakako ne među onim uglednijim, prinčevima, županima i vojvodama. Ovo ime je simbol čitave Nemanjine naporne vladavine, kao ujedinitelja nacije i graditelja nacionalne države. Kad je njegov biblijski imenjak Nemija, po dozvoli persijskog cara Artakserksa, obnavljao razorene zidove Jerusalima, naredio je majstorima da "jednom rukom rade, a u drugoj da drže mač", radi odbrane od neprijatelja koji su ih uznemiravali (Nem 4,17-18). Tako je i Nemanja morao da gradi i da brani u isto vreme, sve do kraja svoje vladavine.
Po svedočenju hroničara, Nemanja je rođen 1113. a umro 1199. godine. Dakle, njegov život je ispunio skoro ceo jedan vek. Skoro polovinu tog svog dugog života on je proveo boreći se za jedinstvo svog naroda i za njegovu državu. Rođen je u Ribnici, blizu Duklje i bio je prvo kršten u rimokatoličkoj crkvi u mestu svog rođenja, ali je kasnije ponovo kršten u pravoslavnom hramu Svetih apostola u Rasu. Njegov otac zvao se Zavida i bio je jedan od provincijskih srpskih prinčeva sa sedištem u Duklji, sadašnjoj Podgorici u Crnoj Gori.
Crkva Svetih apostola (Petrova crkva)
Posle Zavidine smrti Nemanja je očevim testamentom nasledio najistočniju četvrt srpske kneževine, od Rasa do Niša. Ostala tri dela su nasledila njegova braća: Tihomir, Miroslav i Stracimir. Nemanju je brinula pocepanost srpskih teritorija. On je sanjao samo o srpskom narodu kao celini i o državi u kojoj bi svi Srbi bili ujedinjeni. Radi ostvarenja ovog svog ideala - ujedinjenja svih Srba u jednu državu, sposobnu da brani i omogući kulturni razvoj, Nemanja je imao da se uhvati u koštac i sa unutarnjim i sa spoljnim neprijateljima. Njegova unutarnja borba bila je uperena protiv nerazumevanja i uskogrudosti svoje braće i rodbine, a spoljna skoro sa svima svojim susedima, velikim i malim ... Mi nećemo ulaziti u detalje svih tih borbi, ali možemo reći da je on na kraju uspeo da stvori srpsku državu od Jadrana do Sofije i Pernika.
Nemanja je bio ratnik prve klase. I kao mnoge velike vojskovođe bio je veoma religiozan. Kad god bi između ratova imao odmora, zidao je crkve. Neke od njih su prava remek dela. Kraljica njegovih zadužbina je Studenica. Ostale su: Đurđevi Stupovi na reci Limu, Arhađel Mihailo u Skoplju, Sveti Pantelejmon u Nišu, Sveta Bogorodica i Sveti Nikola u Kostanici. Sve su to bile njegove zadužbine. Pored toga, po svojoj hrišćanskoj širokogrudosti, on je slao bogate poklone crkvama. A njegova darežljivost prema sirotinji i beznadežnima bila je dobro poznata i na Istoku i na Zapadu. Moćni ratnik svoje zemlje i milosrdni Božji čovek, takav beše Nemanja.
Ktitorski portret Stefana Nemanje, velikog župana (1168 - 1196), kasnije monaha Simeona, osnivača manastira Studenice. Freska na zapadnom zidu traveja u naosu Bogorodičine crkve, 1568.g.
* * *
Kakve je utiske ostavio Nemanja na svoje savremenike? On je bio vrlo mudar čovek. Kada ga je vizantijski car Manojlo (Manojlo Komnen bio je poslednji car dinastije Komnena) po prvi put sreo u Nišu, "bio je iznenađen mudrošću mladog čoveka". Dva uglednija istoričara su opisala Nemanju kao zatočenika u Carigradu. Evstatije je hvalio Manojlovu hrabrost "koji je uspeo da pokori ovaj veliki narod (Srbe) i njihovog proslavljenog vođu (Nemanju)". Onda produžuje : "Ja sam posmatrao Nemanju sa divljenjem; on je rastom veći nego što mu je priroda darivala, vrlo visok i lep čovek". I Manas, drugi istoričar, isto tako opisuje Nemanju kao silnog čoveka: "Varvarin, širokih ramena i lepog izgleda čovek, on je ukrasio carev trijumf".
Sa gornjim opisom se podudaraju i Nemanjini portreti na freskama po manastirima Srbije, Svete Gore i Bugarske. Na žalost, nigde nemamo sačuvan njegov portret kao velikog župana, već samo kao starog osamdesetogodišnjeg monaha. Čak i na ovim freskama, on je predstavljen kao čovek klasičnih crta, dostojanstva i snage.
* * *
Prestonica velikog župana bila je u Rasu, gradu u uzanoj, ali plodnoj dolini okruženoj padinama, blizu stare crkve Svetih apostola, u kojoj je Nemanja bio kršten po pravoslavnom obredu.
Stari Ras, Nemanjin prestoni grad
Daleko od carskog luksuza kasnijeg modernog doba, balkanski kraljevi i vladari u Nemanjino doba, živeli su skromnim životom. Slično je bilo čak i na dvoru civilizovane Vizantije. Prema istorijskim podacima i pesmama, veliki župan Nemanja bio je veoma bogat vladar. Posedovao je "sedam kula srebra i dukata". Pa ipak, kao hrišćanin i ratnik on je voleo skroman život. Njegova rezidencija je bila veliki četvorougaoni prostor, ograđen zidom sa osmatračnicama na svakom uglu, radi bezbednosti. U sredini toga dvorišta bila je njegova dvospratna kuća sa podrumom. Prvi sprat je bio sazidan od kamena. Veliko ognjište je služilo kao kuhinja. Trpezarija je bila ukrašena plafonom u duborezu ... Tu je bila i mala kućna kapela, ukrašena skupocenim ikonama i svećnjacima. Ispred ikone svetog prvomučenika Stefana danonoćno je gorelo kandilo. To je bila krsna slava Nemanjinog doma. Po imenu svoga patrona - slave - Svetog Stefana, prinčevi i kraljevi iz dinastije Nemanjića stavljali su ispred svoga imena i ime Stefan, kao Stefan Nemanja, Stefan Prvovenčani, Stefan Uroš, Stefan Dragutin, Stefan Milutin, Stefan Dušan.
* * *
Pročitajte još o Stefanu Nemanji:
Manastir Hilandar - Stefan Nemanja