Studenica je srednjevekovni manastir u dolini Studenice, leve pritoke Ibra, nedaleko od mesta Ušća, pod planinom Radočelom. Osnovao ga je Stefan Nemanja. Imao je više crkava u dvorištu ovalnog oblika, koje je bilo opkoljeno odbrambenim zidom. Očuvane su tri crkve, a od ostalih građevina ostali su samo temelji ili su potpuno iščezle. Najznačajnija je Nemanjina crkva, sagrađena posle 1186. i posvećena Bogorodici. Kralj Radoslav dozidao je ispred nje veliku spoljnu pripratu.
Studenica poseduje idealno kružnu šemu celokupnog manastirskog kompleksa, sa svim sadržajima uklopljenim unutar masivnih zidina. U središtu tog kruga nalazi se katolikon.
1. Bogorodičina crkva
2. Kraljeva crkva
3. Nikoljača
4. Temelji crkve Sv. Jovana Krstitelja
5. Trpezarija
6. Riznica
7. Konaci
8. Zapadni ulaz - pirg
9. Istočni ulaz
1. Bogorodičina crkva je jednobrodna građevina s jednim kubetom i pripratom. Spolja je u belom mermeru, s bogatim plastičnim ukrasom na pojedinim delovima. Ukras je romanskog stila i najvišeg je umetničkog kvaliteta među srpskim srednjevekovnim crkvama. Naročito je usredsređena na četiri portala: zapadni, unutarnji i dva bočna, kao i na trodelnom oltarskom prozoru. Spoljna priprata je naknadno dozidana.
2. Iz doba kralja Milutina je Kraljeva crkva posvećena Bogorodičinim roditeljima, Sv. Joakimu i Ani. Kraljeva crkva je mala, gotovo kvadratne osnove, ima jedno kube. Na oltarskoj apsidi je u kamenu uklesan natpis iz koga se vidi da je podignuta 1313. godine. U unutrašnjosti je sačuvan vanredan živopis u stilu tzv. dvorske škole kralja Milutina.
3. S kraja XII ili početkom XIII veka je crkva Svetog Nikole ili Nikoljača. Smeštena je u jugoistočnom delu manastirske porte. To je skromna jednobrodna građevina bez kubeta, sa polukružnom apsidom na istoku, građena od lomljenog pritesanog kamena. U crkvi se nalaze ostaci dobrog živopisa sa kraja XIII veka. Postoji mišljenje da se u njoj služilo za vreme građenja Bogorodičine crkve.
4. Studenica je, kroz istoriju, imala mnogo kapela i konaka koji više ne postoje. U okviru manastirskog komleksa, između crkava Svetog Nikole i Kraljeve crkve je još jedan hram, od kojeg su sačuvani samo ostaci zidina. Bila je to jednobrodna crkva najverovatnije posvećena Svetom Jovanu Krstitelju.
5. Trpezarija se nalazi se zapadno od Bogorodičinog hrama i podignuta je u XIII veku, verovatno za vreme arhiepiskopa Save Nemanjića. To je danas jednostavna prizemna prostorija pravougaone osnove, a unutrašnjost je urađena u duhu starohrišćanskih tradicija gde su korišćeni kameni stolovi. Ranije je ispred trpezarije bio i prostran trem sa kolonadama.
6. Vredna zbirka bogoslužbenih predmeta i ikona manastira Studenice, izložena je u manastirskoj riznici. Na žalost, to je samo deo prvobitnog bogastva, jer je većina dragocenih predmeta nestala ili je uništena. Tu se nalaze dela manastirske primenjene umetnosti, a od nekada dragocene studeničke biblioteke sačuvan je izvestan broj vrednih rukopisa.
7. U sklopu manastira, sačuvani su ostaci konaka duž obimnih zidova u kojima su bile monaške kelije, bolnica i radionice. Oni služe isključivo za potrebe monaha. U vreme Miloša Obrenovića podignut je veliki konak uz južni manastirski zid, a 1911. godine konak Karađorđevića. Komforni, novi konaci, izgrađeni u neposrednoj blizini manastira, služe za potrebe poklonika i gostiju.
8. Na zapadnoj strani studeničkog komleksa, nad zapadnom kapijom, smeštena je kula-zvonara u čijoj su unutrašnjosti, na mestu gde je bila kapela, sačuvani fragmenti živopisa. Kula je sagrađena u prvoj polovini XIII veka, u vreme kralja Radoslava. Bila je posvećena Arhistragu Mihailu, koji je bio zaštitnik ulaza.
9. Manastirsku portu celom dužinom okružuje debeli odbrambeni zid u obliku ovala, koji se približava blago deformisanom krugu. Zidine su bile ojačane kulama na razmacima od trideset metara. U zidu, koji je kroz istoriju manastira mnogo puta rušen i izgrađivan, danas se samo mestimično vide ostaci prvobitnog bedema. Postoji i istočni ulaz u manastir.
Manastir Studenica je 1986. godine upisan u listu svetske kulturne baštine i pod zaštitom je UNESKO-a.